Γονείς

Για την πληρέστερη κατανόηση των εννοιών που αφορούν το φύλο, ώστε να μπορέσετε ως άτομα με γονεϊκό ρόλο να βοηθήσετε και τα παιδιά σας

να τις κατανοήσουν, θα μπορούσατε να σκεφτείτε το φύλο ως ένα σύνολο βιολογικών χαρακτηριστικών ανεξάρτητα από σύνολα πρακτικών και κοινωνικών προσδοκιών γύρω από αυτό.

Για πολλούς αιώνες, η κυρίαρχη αντίληψη για το φύλο το περιέγραφε ως μια βιολογική κατάσταση που υπαγορεύει στους ανθρώπους την κοινωνική τους δράση και συμπεριφορά. Δηλαδή, μια μοίρα αυστηρά καθορισμένη και αναπόδραστη. Πάνω σε αυτή την ευρέως διαδομένη αντίληψη δομήθηκαν οι κοινωνίες, οι θεσμοί και η έννοια των δικαιωμάτων. Ποιο άτομο δικαιούται τι και μέχρι πού, βάσει του φύλου του. Ωστόσο, η βιωμένη εμπειρία των ανθρώπων, ιστορικά, ανατρέπει αυτή την απόλυτη και οικουμενική αλήθεια γύρω από το φύλο. Έτσι, το φύλο ως βιολογικό χαρακτηριστικό δεν συνδέεται καθόλου με το πώς το βιώνουμε οι άνθρωποι στη διάρκεια της ζωής μας.

Το φύλο που αποδίδεται κατά τη γέννηση, είναι η ανακοίνωση «είναι αγόρι» ή «είναι κορίτσι», εκ μέρους του ιατρικού προσωπικού. Πλέον, γνωρίζουμε ότι κατά τη γέννηση υπάρχουν και μωρά των οποίων τα βιολογικά χαρακτηριστικά φύλου δεν ταιριάζουν απόλυτα στις κατηγορίες «αρσενικό» ή «θηλυκό», βάσει των τυπικών ιατρικών κριτηρίων. Αυτό δεν αποτελεί «ανωμαλία της φύσης» ή κάποιου είδους αναπηρία ή πρόβλημα. Πρόκειται για ποικιλομορφία του βιολογικού φύλου και αναγνωρίζεται ως intersex κατάσταση.
Καθώς ένα μωρό μεγαλώνει αρχίζει να κατανοεί ότι ο κόσμος γύρω του είναι και έμφυλα δομημένος. Αυτό το μαθαίνει μέσα από τις έμφυλες αναπαραστάσεις στο περιβάλλον του, στο σχολείο, μέσα από το τι του επιτρέπουν να κάνει και τι όχι (π.χ. δραστηριότητες και παιχνίδια), μέσα από τον λόγο (π.χ. τα κοριτσάκια είναι ευγενικά, τα αγοράκια δεν κλαίνε) και μέσα από τα πολιτισμικά προϊόντα της δημοφιλούς κουλτούρας (π.χ. οι ιδέες για την αρρενωπότητα και τη θηλυκότητα όπως αναπαράγονται από τη μουσική trap). Έτσι, ένα μέρος της γνώσης του για το φύλο οφείλεται στις εμπειρίες του και ένα άλλο στο τι έχει ακούσει γύρω από το τι σημαίνει αρρενωπότητα και θηλυκότητα. Παράλληλα, συγκροτεί τη δική του, προσωπική αίσθηση για το δικό του φύλο. Δηλαδή, αναπτύσσει ταυτότητα φύλου ή έμφυλη ταυτότητα. Η έμφυλη ταυτότητα είναι ο τρόπος με τον οποίο βιώνει το φύλο του, την αρρενωπότητα και τη θηλυκότητα, όπως αυτή συγκροτείται με κοινωνικούς και πολιτισμικούς όρους. Έτσι, όταν ένα άτομο εκφράζει συμπεριφορές που αξιολογούνται κοινωνικά ότι ταιριάζουν με το φύλο το οποίο του έχει αποδοθεί κατά τη γέννηση, χρησιμοποιείται ο όρος cisgender, προκειμένου να περιγράψει τη συγκεκριμένη συνθήκη. Όταν ένα άτομο εκφράζει συμπεριφορές που αξιολογούνται κοινωνικά ότι δεν ταιριάζουν με το φύλο το οποίο του έχει αποδοθεί κατά τη γέννηση, χρησιμοποιούνται όροι όπως transgender, gender queer, non binary, gender fluid κ.α. Η έμφυλη ταυτότητα δεν είναι απαραίτητα σταθερή στον χρόνο.

Ο σεξουαλικός προσανατολισμός δεν συνδέεται με την έμφυλη ταυτότητα. Ωστόσο, αποτελεί σημαντικό χαρακτηριστικό που συνδέεται με την ευρύτερη έννοια του φύλου, ακόμα κι όταν δεν διατυπώνεται ρητά. Για παράδειγμα, όταν γεννιέται ένα μωρό και ταξινομείται ως αρσενικό ή θηλυκό, βάσει των βιολογικών του χαρακτηριστικών και μόνον, ο περίγυρός του, συνήθως, θεωρεί αυτονόητο ότι το άτομο αυτό στο μέλλον θα εκφράσει ρομαντικό ή και σεξουαλικό ενδιαφέρον για το «αντίθετο φύλο». Για παράδειγμα, όταν ένα νήπιο δείξει συμπάθεια για ένα άλλο νήπιο του άλλου φύλου, πολύ συχνά, αυτό γίνεται αντιληπτό από το περιβάλλον του ως έκφραση του αυτονόητου ετερόφυλου σεξουαλικού προσανατολισμού, στη βάση του φύλου που αποδόθηκε στο νήπιο κατά τη γέννηση. Αυτό αφενός εκφράζει μια προσδοκία, αφετέρου εκφράζει και μια ασυνείδητη αντίληψη που συνδέει το φύλο ως βιολογικό χαρακτηριστικό με την ερωτική επιθυμία, την αναπαραγωγή, τη γονεϊκότητα και άλλες πτυχές αυτού που ονομάζουμε ανθρώπινη σεξουαλικότητα και πρόκειται να εκφραστούν στο μέλλον.

Για να είναι πιο αποτελεσματική η συζήτηση γύρω από αυτές τις έννοιες, χρειάζεται ο δικός σας αναστοχασμός γύρω από το φύλο και τις ιδέες που το συγκροτούν, σύμφωνα με τις προσωπικές σας πεποιθήσεις. Μπορείτε να δώσετε λίγο χρόνο στον εαυτό σας να προκειμένου να αποκτήσετε επίγνωση και να επεξεργαστείτε τον βαθμό στον οποίο έχετε ενσωματώσει την αντίληψη ότι το φύλο αποτελεί για τους ανθρώπους μια κατάσταση απόλυτη και συγκεκριμένη, ένα σύνολο συμπεριφορών που υπαγορεύονται από τη φύση, μια αναπόδραστη βιολογική μοίρα. Επίσης, χρήσιμο θα ήταν να σκεφτείτε κατά πόσο πιστεύετε ότι υπάρχει ένα συγκεκριμένο πρότυπο αρρενωπότητας και θηλυκότητας το οποίο θα πρέπει να ακολουθεί κάθε αρσενικό και κάθε θηλυκό άτομο απαρέγκλιτα, να καταγράψετε τα χαρακτηριστικά που συγκεντρώνει και να προσπαθήσετε να αναζητήσετε έγκυρες πηγές πληροφόρησης οι οποίες να επιβεβαιώνουν ότι τα πρότυπα αρρενωπότητας και θηλυκότητας ήταν πάντα σταθερά, συγκεκριμένα και συγκεντρώνουν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που τους αποδίδετε εσείς. Αυτή η πρόταση είναι μιας μορφής debate που μπορείτε να κάνετε με τον εαυτό σας, προκειμένου να κατανοήσετε λίγο περισσότερο το ζήτημα του φύλου.

Κάτι που επίσης μπορεί να σας βοηθήσει να σκεφτείτε περισσότερο την έννοια του φύλου είναι η αναπαραγωγή και η γονεϊκότητα, καθώς πρόκειται για δυο διαχρονικά στενά συνδεδεμένες μεταξύ τους ιδέες. Πρόκειται για δύο έννοιες οι οποίες δεν συνδέονται απαραίτητα μεταξύ τους, ούτε υπάρχει κάποια βιολογική ουσία που καθορίζει τη σχέση τους, όπως συχνά λέγεται (π.χ. μητρικό φίλτρο). Η αναπαραγωγή είναι μια δυνατότητα που προσφέρει η φύση στα σώματα (και όχι πάντα), ενώ η γονεϊκότητα είναι ένας κοινωνικός ρόλος ο οποίος μπορεί να ασκηθεί προς τα παιδιά που αποκτήθηκαν με κάθε τρόπο. Όπως αποδεικνύεται από τα γεγονότα και την ποικιλία των ανθρώπινων βιωμάτων, το φύλο ως βιολογικό φαινόμενο δεν παίζει κανέναν ρόλο στην άσκηση του κοινωνικού ρόλου της γονεϊκότητας. Άλλωστε, ακόμα και ο γονεϊκός ρόλος, διαχρονικά, συγκροτείται από διαφορετικές ποιότητες. Η έκφραση τρυφερότητας και φροντίδας προς τα παιδιά, δεν είναι «φυσιολογική» όταν εκφράζεται μόνον από γυναίκες, ούτε σημαίνει τίποτα για το ποσοστό αρρενωπότητας ενός άντρα-γονέα. Ένας μπαμπάς που παίρνει άδεια ανατροφής τέκνου, προσφέρει όλη την καθημερινή φροντίδα στο παιδί του, το πηγαίνει στο γιατρό και στο σχολείο δεν είναι λιγότερο ή περισσότερο άντρας (αρρενωπός δηλαδή) από έναν άλλον που ασκεί με άλλον τρόπο τον γονεϊκό του ρόλο. Ωστόσο, και ο ένας όσο και ο άλλος, μέσα από τον τρόπο που ασκούν τη γονεϊκότητα εκφράζουν μια πτυχή της έμφυλης ταυτότητάς τους, αν τη γονεϊκότητα τη δούμε μέσα από την οπτική του φύλου.

Αν και οι κοινωνίες αλλάζουν με τον χρόνο και οι πολιτισμικές ιδέες που συγκροτούν την αρρενωπότητα και τη θηλυκότητα αλλάζουν, ορισμένες αρχές παραμένουν σταθερές. Στον διαχωρισμό του φύλου ως βιολογικό φαινόμενο και στο φύλο ως κοινωνικό ρόλο, μπορεί να βοηθήσει η οπτική ότι στη μία περίπτωση μιλάμε για σώματα και στην άλλη για ρόλους, συμπεριφορές και επιτελέσεις οι οποίες σε αριθμό είναι τόσες όσες και όσοι είμαστε σε αυτόν τον πλανήτη και η «κανονικότητά» τους εξαρτάται ιστορικά από τα κοινωνικά και πολιτισμικά δεδομένα της κάθε χρονικής στιγμής.

Ο λόγος για τον οποίο χρειάζεται σήμερα να συζητάμε για το φύλο είναι ότι για πολλούς ανθρώπους παγκοσμίως, το φύλο, αποτελεί μορφή αποκλεισμού, καταπίεσης, διακρίσεων, μη εκπλήρωσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και χαρακτηριστικό που λειτουργεί περιοριστικά προς τα άτομα. Παράλληλα, οι πολιτισμικές ιδέες που συγκροτούν τους έμφυλους κοινωνικούς ρόλους δημιουργούν και αναπαράγουν μορφές σωματικής και ψυχολογικής βίας προς τα άτομα που δεν συμμορφώνονται σε αυτές.

Ο τρόπος με τον οποίο επικοινωνούμε το ζήτημα του φύλου με τα παιδιά, μπορεί να είναι επικυρωτικός στα κυρίαρχα αφηγήματα για το φύλο ή να τα αμφισβητεί. Έχουμε την επιλογή να βοηθήσουμε τα παιδιά να κατανοήσουν γιατί ένα βιολογικό χαρακτηριστικό, όπως τόσα άλλα, έχει τόση σημασία κοινωνικά. Έχουμε την επιλογή να τα βοηθήσουμε να σταθούν κριτικά στην κοινωνική διάσταση του φύλου, συμβάλλοντας έτσι και στην αποδοχή της ποικιλομορφίας τόσο του βιολογικού όσο και του κοινωνικού φύλου.

ΞΕΚΙΝΗΣΤΕ ΤΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ

Οι όροι για την έμφυλη ταυτότητα είναι πολλοί και δεν είναι σημαντικό να τις απομνημονεύσετε, ούτε εσείς, ούτε το παιδί σας. Πιο σημαντικό είναι να κατανοήσουν τα παιδιά ότι η ταυτότητα και η έκφραση φύλου είναι φάσματα και δεν χρειάζεται να φοβούνται τους ανθρώπους που βιώνουν και εκφράζουν το φύλο τους με τρόπους που δε μοιάζουν με τον τρόπο που τα ίδια βιώνουν και εκφράζουν το φύλο τους. Αυτές οι συζητήσεις που θα ξεκινήσετε αποτελούν έναν από τους τρόπους για να βεβαιωθείτε ότι το παιδί σας νιώθει άνετα να κάνει ερωτήσεις και να συζητήσει αυτά τα θέματα μαζί σας.

Μπορείτε, ακόμα, να μιλήσετε με τα παιδιά σας για τις ποικίλες πολιτισμικές ιδέες που συνδέονται με το φύλο. Ένας πολύ καλός τρόπος για να ξεκινήσετε να μιλάτε για την έκφραση φύλου και το πώς ορίζεται η αρρενωπότητα και η θηλυκότητα σε διάφορους πολιτισμούς (π.χ. αρχαία Ελλάδα).

Ακόμα, όταν βλέπετε δημόσια πρόσωπα που αμφισβητούν τις συμβατικές ιδέες για την ταυτότητα και την έκφραση φύλου, μπορείτε να ξεκινήσετε μια συζήτηση με το παιδί σας χρησιμοποιώντας τις παρακάτω προτεινόμενες ερωτήσεις:

• Ποια πιστεύεις ότι είναι συνήθως η αντίδραση όταν ένα άτομο εκφράζει στοιχεία και αρρενωπότητας και θηλυκότητας;
• Φαίνεται ότι υπάρχει δυσκολία στο να κατανοήσουμε ένα άτομο που εκφράζει το φύλο του με τρόπους που δεν έχουμε συνηθίσει. Ποια είναι η γνώμη σου;
• Έχει συμβεί ποτέ να δεις κάποιο άτομο να παρενοχλείται επειδή φέρεται περισσότερο σαν κορίτσι ή σαν αγόρι; Πώς ένιωσες; Πώς αντέδρασες;