Φύλο που αποδίδεται κατά τη γέννηση και ταυτότητα φύλου. Ποιά είναι η διαφορά;
Αυτό το βίντεο εξηγεί τι είναι το φύλο που αποδίδεται σε ένα άτομο κατά τη γέννηση του, η ταυτότητα φύλου και η έκφραση φύλου και πώς όλα αυτά μπορεί να είναι διαφορετικά.
Το φύλο που αποδίδεται κατά τη γέννηση στα άτομα (βιολογικό φύλο), η ταυτότητα φύλου (ή έμφυλη ταυτότητα) και η έκφραση φύλου δεν έχουν σχέση μεταξύ τους. Το βίντεο επίσης εξηγεί ότι το φύλο των ατόμων για τα οποία αισθανόμαστε έλξη δεν έχει σχέση με το φύλο που αποδίδεται κατά τη γέννηση, την ταυτότητα φύλου ή την έκφραση φύλου.
Youth
Νεαρά άτομα
Ο όρος «φύλο που αποδόθηκε κατά τη γέννηση» αναφέρεται στη δήλωση που κάνει κάποια/κάποιος επαγγελματίας υγείας όταν γεννιέται ένα μωρό. Η/ο επαγγελματίας υγείας μπορεί να πει ότι ένα μωρό είναι αρσενικό, θηλυκό ή ίντερσεξ, ανάλογα με το τι παρατηρεί στο σώμα του μωρού. Για παράδειγμα, αν το μωρό έχει αιδοίο θα χαρακτηριστεί κορίτσι και αν έχει πέος και όρχεις θα χαρακτηριστεί αγόρι. Κάποια μωρά μπορεί να έχουν σωματικά χαρακτηριστικά ή χρωμοσώματα τα οποία δεν ταιριάζουν με τις συνηθισμένες κατηγοριοποιήσεις του αρσενικού ή του θηλυκού. Τα μωρά αυτά μπορεί να κατηγοριοποιηθούν ως ίντερσεξ. Ο όρος «φύλο που αποδόθηκε κατά τη γέννηση» αφορά το πώς ένα άλλο άτομο βλέπει το σώμα μας χωρίς να λαμβάνει υπόψη το πώς αισθανόμαστε μέσα μας.
Η ταυτότητα φύλου αφορά το πώς αισθανόμαστε μέσα μας σχετικά με το φύλο το οποίο μας έχουν αποδώσει κατά τη γέννηση. Είναι ένα εσωτερικό συναίσθημα ή αίσθηση για το πώς ένα άτομο βιώνει την αρρενωπότητα και τη θηλυκότητα, όπως αυτές περιγράφονται συνήθως από το άμεσο και ευρύτερο περιβάλλον μας. Με άλλα λόγια, η έμφυλη ταυτότητα (ή ταυτότητα φύλου) είναι οι τρόποι με τους οποίους επικοινωνούμε στον υπόλοιπο κόσμο το πώς αισθανόμαστε για το φύλο μας. Στους τρόπους αυτούς περιλαμβάνονται τα ρούχα που επιλέγουμε να φοράμε, οι αντωνυμίες και το όνομα με τα οποία επιθυμούμε να μας απευθύνονται, τα αξεσουάρ που χρησιμοποιούμε, τα ενδιαφέροντα που έχουμε, ο τρόπος που μιλάμε κτλ.
Η έμφυλη ταυτότητα δεν είναι κάτι απαραίτητα σταθερό στο χρόνο. Δεν υπάρχει σωστή και λάθος έμφυλη ταυτότητα. Οι έμφυλες ταυτότητες είναι τόσες όσοι είμαστε και οι άνθρωποι πάνω στη γη.
Για τα άτομα τα οποία αναγνωρίζονται ως αρσενικά ή θηλυκά κατά τη γέννηση και μεγαλώνοντας εκφράζουν συμπεριφορές οι οποίες συνήθως χαρακτηρίζονται από την κοινωνία ως αρρενωπές ή θηλυκές αντίστοιχα, υπάρχει ο όρος cisgender. Για τα άτομα τα οποία ταξινομούνται ως αρσενικά ή θηλυκά κατά τη γέννησή τους και μεγαλώνοντας εκφράζουν συμπεριφορές οι οποίες κοινωνικά αναγνωρίζονται ως «αντίθετες προς το φύλο τους», υπάρχουν οι όροι transgender, non binary, gender queer, gender fluid κ.α. Κάποια από τα transgender άτομα επιθυμούν να κάνουν λήψη ορμονών ή και χειρουργικές επεμβάσεις προκειμένου να φέρουν το σώμα τους σε μια κατάσταση κατά την οποία θα ταιριάζει με την εσωτερική αίσθηση που έχουν τα ίδια για το φύλο τους.
Ο σεξουαλικός προσανατολισμός αν και δεν εξαρτάται από το πώς βιώνουμε την αρρενωπότητα ή και τη θηλυκότητα, συνήθως, αποτελεί ένα στοιχείο το οποίο κοινωνικά συνδέεται με το φύλο που αποδίδεται στα άτομα κατά τη γέννηση, με τρόπο σχεδόν δεδομένο και απόλυτο. Για παράδειγμα, αν ένα μωρό γεννηθεί με αιδοίο και αναγνωριστεί ως θηλυκό, συνήθως, ο περίγυρός του και ευρύτερα η κοινωνία, θεωρεί δεδομένο και περιμένει ότι μεγαλώνοντας το άτομο αυτό θα εκφράσει ρομαντικό ή και σεξουαλικό ενδιαφέρον για άτομα που αναγνωρίζονται ως αρσενικά/άντρες.
Όλοι οι άνθρωποι έχουμε έμφυλη ταυτότητα, φύλο που μας έχει αποδοθεί κατά τη γέννηση και σεξουαλικό προσανατολισμό.
συχνές ερωτήσεις
Ναι, υπάρχουν σίγουρα περισσότερες έμφυλες ταυτότητες! Κάποιοι άνθρωποι βιώνουν το φύλο τους με τρόπο που κοινωνικά δεν θεωρείται απόλυτα αρσενικός ή απόλυτα θηλυκός. Κάποιοι άλλοι αισθάνονται ότι ταυτίζονται με όλες τις αποχρώσεις του φύλου, ενώ άλλοι απορρίπτουν εντελώς την ιδέα του φύλου, όπως αυτό ορίζεται κοινωνικά.
ως προς το φύλο όταν συναντιέστε για πρώτη φορά. Είναι πιο σημαντικό να μην κρίνεις κάποιο άτομο βάσει του πώς προσδιορίζεται ως προς το φύλο.
Συνήθως υποθέτουμε την ταυτότητα φύλου των ανθρώπων με βάση την εμφάνιση ή το ντύσιμό τους, αλλά η ταυτότητα φύλου ορισμένων ανθρώπων δεν ταιριάζει με την εμφάνιση ή το ντύσιμό τους. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όταν δεν είσαι σίγουρη/ος για το πώς αυτοπροσδιορίζεται κάποιο άτομο μπορείς να πεις: “Ποια αντωνυμία προτιμάς να χρησιμοποιώ;”. Αυτό δίνει στο άτομο την ευκαιρία να μας πει την αντωνυμία του (αυτός, αυτή ή κάποια άλλη λέξη).
Πολλοί άνθρωποι έχουν χαρακτηριστικά που η κοινωνία συνηθίζει να αποδίδει στο άλλο φύλο. Αν αισθάνεσαι ότι η ταυτότητα φύλου σου δεν ταιριάζει απόλυτα σε μια κατηγορία, αγόρι ή κορίτσι, δεν πειράζει. Μπορείς να επιλέξεις να ντύνεσαι ή να φτιάχνεις τα μαλλιά σου με τρόπο που να ταιριάζει με το πώς αισθάνεσαι εσύ καλά. Καθώς ανακαλύπτεις τι είναι σωστό για εσένα, η αναζήτηση υποστήριξης από ένα ενήλικο άτομο εμπιστοσύνης μπορεί να είναι εξαιρετικά χρήσιμη!
Αν αισθάνεσαι ότι το σώμα σου δεν ταιριάζει με το πώς αισθάνεσαι μέσα σου, τότε πρέπει οπωσδήποτε να μιλήσεις σε ένα ενήλικο άτομο εμπιστοσύνης. Τα άτομα που αισθάνονται ότι το σώμα τους δεν ταιριάζει με το πώς αισθάνονται μέσα τους μπορεί να αυτοπροσδιορίζονται ως τρανς. Μπορείς να λάβεις βοήθεια για να καταλάβεις πώς θα μπορούσε αυτό που αισθάνεσαι μέσα σου να εκφράζεται προς τα έξω, έχοντας την υποστήριξη ενηλίκων προσώπων που εμπιστεύεσαι, όπως γονείς, εξειδικευμένες/-ουςεπαγγελματίες σε ζητήματα ταυτότητας φύλου και εξειδικευμένες/- ους γιατρούς.
Parents
Γονείς
Για την πληρέστερη κατανόηση των εννοιών που αφορούν το φύλο, ώστε να μπορέσετε ως άτομα με γονεϊκό ρόλο να βοηθήσετε και τα παιδιά σας
να τις κατανοήσουν, θα μπορούσατε να σκεφτείτε το φύλο ως ένα σύνολο βιολογικών χαρακτηριστικών ανεξάρτητα από σύνολα πρακτικών και κοινωνικών προσδοκιών γύρω από αυτό.
Για πολλούς αιώνες, η κυρίαρχη αντίληψη για το φύλο το περιέγραφε ως μια βιολογική κατάσταση που υπαγορεύει στους ανθρώπους την κοινωνική τους δράση και συμπεριφορά. Δηλαδή, μια μοίρα αυστηρά καθορισμένη και αναπόδραστη. Πάνω σε αυτή την ευρέως διαδομένη αντίληψη δομήθηκαν οι κοινωνίες, οι θεσμοί και η έννοια των δικαιωμάτων. Ποιο άτομο δικαιούται τι και μέχρι πού, βάσει του φύλου του. Ωστόσο, η βιωμένη εμπειρία των ανθρώπων, ιστορικά, ανατρέπει αυτή την απόλυτη και οικουμενική αλήθεια γύρω από το φύλο. Έτσι, το φύλο ως βιολογικό χαρακτηριστικό δεν συνδέεται καθόλου με το πώς το βιώνουμε οι άνθρωποι στη διάρκεια της ζωής μας.
Το φύλο που αποδίδεται κατά τη γέννηση, είναι η ανακοίνωση «είναι αγόρι» ή «είναι κορίτσι», εκ μέρους του ιατρικού προσωπικού. Πλέον, γνωρίζουμε ότι κατά τη γέννηση υπάρχουν και μωρά των οποίων τα βιολογικά χαρακτηριστικά φύλου δεν ταιριάζουν απόλυτα στις κατηγορίες «αρσενικό» ή «θηλυκό», βάσει των τυπικών ιατρικών κριτηρίων. Αυτό δεν αποτελεί «ανωμαλία της φύσης» ή κάποιου είδους αναπηρία ή πρόβλημα. Πρόκειται για ποικιλομορφία του βιολογικού φύλου και αναγνωρίζεται ως intersex κατάσταση.
Καθώς ένα μωρό μεγαλώνει αρχίζει να κατανοεί ότι ο κόσμος γύρω του είναι και έμφυλα δομημένος. Αυτό το μαθαίνει μέσα από τις έμφυλες αναπαραστάσεις στο περιβάλλον του, στο σχολείο, μέσα από το τι του επιτρέπουν να κάνει και τι όχι (π.χ. δραστηριότητες και παιχνίδια), μέσα από τον λόγο (π.χ. τα κοριτσάκια είναι ευγενικά, τα αγοράκια δεν κλαίνε) και μέσα από τα πολιτισμικά προϊόντα της δημοφιλούς κουλτούρας (π.χ. οι ιδέες για την αρρενωπότητα και τη θηλυκότητα όπως αναπαράγονται από τη μουσική trap). Έτσι, ένα μέρος της γνώσης του για το φύλο οφείλεται στις εμπειρίες του και ένα άλλο στο τι έχει ακούσει γύρω από το τι σημαίνει αρρενωπότητα και θηλυκότητα. Παράλληλα, συγκροτεί τη δική του, προσωπική αίσθηση για το δικό του φύλο. Δηλαδή, αναπτύσσει ταυτότητα φύλου ή έμφυλη ταυτότητα. Η έμφυλη ταυτότητα είναι ο τρόπος με τον οποίο βιώνει το φύλο του, την αρρενωπότητα και τη θηλυκότητα, όπως αυτή συγκροτείται με κοινωνικούς και πολιτισμικούς όρους. Έτσι, όταν ένα άτομο εκφράζει συμπεριφορές που αξιολογούνται κοινωνικά ότι ταιριάζουν με το φύλο το οποίο του έχει αποδοθεί κατά τη γέννηση, χρησιμοποιείται ο όρος cisgender, προκειμένου να περιγράψει τη συγκεκριμένη συνθήκη. Όταν ένα άτομο εκφράζει συμπεριφορές που αξιολογούνται κοινωνικά ότι δεν ταιριάζουν με το φύλο το οποίο του έχει αποδοθεί κατά τη γέννηση, χρησιμοποιούνται όροι όπως transgender, gender queer, non binary, gender fluid κ.α. Η έμφυλη ταυτότητα δεν είναι απαραίτητα σταθερή στον χρόνο.
Ο σεξουαλικός προσανατολισμός δεν συνδέεται με την έμφυλη ταυτότητα. Ωστόσο, αποτελεί σημαντικό χαρακτηριστικό που συνδέεται με την ευρύτερη έννοια του φύλου, ακόμα κι όταν δεν διατυπώνεται ρητά. Για παράδειγμα, όταν γεννιέται ένα μωρό και ταξινομείται ως αρσενικό ή θηλυκό, βάσει των βιολογικών του χαρακτηριστικών και μόνον, ο περίγυρός του, συνήθως, θεωρεί αυτονόητο ότι το άτομο αυτό στο μέλλον θα εκφράσει ρομαντικό ή και σεξουαλικό ενδιαφέρον για το «αντίθετο φύλο». Για παράδειγμα, όταν ένα νήπιο δείξει συμπάθεια για ένα άλλο νήπιο του άλλου φύλου, πολύ συχνά, αυτό γίνεται αντιληπτό από το περιβάλλον του ως έκφραση του αυτονόητου ετερόφυλου σεξουαλικού προσανατολισμού, στη βάση του φύλου που αποδόθηκε στο νήπιο κατά τη γέννηση. Αυτό αφενός εκφράζει μια προσδοκία, αφετέρου εκφράζει και μια ασυνείδητη αντίληψη που συνδέει το φύλο ως βιολογικό χαρακτηριστικό με την ερωτική επιθυμία, την αναπαραγωγή, τη γονεϊκότητα και άλλες πτυχές αυτού που ονομάζουμε ανθρώπινη σεξουαλικότητα και πρόκειται να εκφραστούν στο μέλλον.
Για να είναι πιο αποτελεσματική η συζήτηση γύρω από αυτές τις έννοιες, χρειάζεται ο δικός σας αναστοχασμός γύρω από το φύλο και τις ιδέες που το συγκροτούν, σύμφωνα με τις προσωπικές σας πεποιθήσεις. Μπορείτε να δώσετε λίγο χρόνο στον εαυτό σας να προκειμένου να αποκτήσετε επίγνωση και να επεξεργαστείτε τον βαθμό στον οποίο έχετε ενσωματώσει την αντίληψη ότι το φύλο αποτελεί για τους ανθρώπους μια κατάσταση απόλυτη και συγκεκριμένη, ένα σύνολο συμπεριφορών που υπαγορεύονται από τη φύση, μια αναπόδραστη βιολογική μοίρα. Επίσης, χρήσιμο θα ήταν να σκεφτείτε κατά πόσο πιστεύετε ότι υπάρχει ένα συγκεκριμένο πρότυπο αρρενωπότητας και θηλυκότητας το οποίο θα πρέπει να ακολουθεί κάθε αρσενικό και κάθε θηλυκό άτομο απαρέγκλιτα, να καταγράψετε τα χαρακτηριστικά που συγκεντρώνει και να προσπαθήσετε να αναζητήσετε έγκυρες πηγές πληροφόρησης οι οποίες να επιβεβαιώνουν ότι τα πρότυπα αρρενωπότητας και θηλυκότητας ήταν πάντα σταθερά, συγκεκριμένα και συγκεντρώνουν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που τους αποδίδετε εσείς. Αυτή η πρόταση είναι μιας μορφής debate που μπορείτε να κάνετε με τον εαυτό σας, προκειμένου να κατανοήσετε λίγο περισσότερο το ζήτημα του φύλου.
Κάτι που επίσης μπορεί να σας βοηθήσει να σκεφτείτε περισσότερο την έννοια του φύλου είναι η αναπαραγωγή και η γονεϊκότητα, καθώς πρόκειται για δυο διαχρονικά στενά συνδεδεμένες μεταξύ τους ιδέες. Πρόκειται για δύο έννοιες οι οποίες δεν συνδέονται απαραίτητα μεταξύ τους, ούτε υπάρχει κάποια βιολογική ουσία που καθορίζει τη σχέση τους, όπως συχνά λέγεται (π.χ. μητρικό φίλτρο). Η αναπαραγωγή είναι μια δυνατότητα που προσφέρει η φύση στα σώματα (και όχι πάντα), ενώ η γονεϊκότητα είναι ένας κοινωνικός ρόλος ο οποίος μπορεί να ασκηθεί προς τα παιδιά που αποκτήθηκαν με κάθε τρόπο. Όπως αποδεικνύεται από τα γεγονότα και την ποικιλία των ανθρώπινων βιωμάτων, το φύλο ως βιολογικό φαινόμενο δεν παίζει κανέναν ρόλο στην άσκηση του κοινωνικού ρόλου της γονεϊκότητας. Άλλωστε, ακόμα και ο γονεϊκός ρόλος, διαχρονικά, συγκροτείται από διαφορετικές ποιότητες. Η έκφραση τρυφερότητας και φροντίδας προς τα παιδιά, δεν είναι «φυσιολογική» όταν εκφράζεται μόνον από γυναίκες, ούτε σημαίνει τίποτα για το ποσοστό αρρενωπότητας ενός άντρα-γονέα. Ένας μπαμπάς που παίρνει άδεια ανατροφής τέκνου, προσφέρει όλη την καθημερινή φροντίδα στο παιδί του, το πηγαίνει στο γιατρό και στο σχολείο δεν είναι λιγότερο ή περισσότερο άντρας (αρρενωπός δηλαδή) από έναν άλλον που ασκεί με άλλον τρόπο τον γονεϊκό του ρόλο. Ωστόσο, και ο ένας όσο και ο άλλος, μέσα από τον τρόπο που ασκούν τη γονεϊκότητα εκφράζουν μια πτυχή της έμφυλης ταυτότητάς τους, αν τη γονεϊκότητα τη δούμε μέσα από την οπτική του φύλου.
Αν και οι κοινωνίες αλλάζουν με τον χρόνο και οι πολιτισμικές ιδέες που συγκροτούν την αρρενωπότητα και τη θηλυκότητα αλλάζουν, ορισμένες αρχές παραμένουν σταθερές. Στον διαχωρισμό του φύλου ως βιολογικό φαινόμενο και στο φύλο ως κοινωνικό ρόλο, μπορεί να βοηθήσει η οπτική ότι στη μία περίπτωση μιλάμε για σώματα και στην άλλη για ρόλους, συμπεριφορές και επιτελέσεις οι οποίες σε αριθμό είναι τόσες όσες και όσοι είμαστε σε αυτόν τον πλανήτη και η «κανονικότητά» τους εξαρτάται ιστορικά από τα κοινωνικά και πολιτισμικά δεδομένα της κάθε χρονικής στιγμής.
Ο λόγος για τον οποίο χρειάζεται σήμερα να συζητάμε για το φύλο είναι ότι για πολλούς ανθρώπους παγκοσμίως, το φύλο, αποτελεί μορφή αποκλεισμού, καταπίεσης, διακρίσεων, μη εκπλήρωσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και χαρακτηριστικό που λειτουργεί περιοριστικά προς τα άτομα. Παράλληλα, οι πολιτισμικές ιδέες που συγκροτούν τους έμφυλους κοινωνικούς ρόλους δημιουργούν και αναπαράγουν μορφές σωματικής και ψυχολογικής βίας προς τα άτομα που δεν συμμορφώνονται σε αυτές.
Ο τρόπος με τον οποίο επικοινωνούμε το ζήτημα του φύλου με τα παιδιά, μπορεί να είναι επικυρωτικός στα κυρίαρχα αφηγήματα για το φύλο ή να τα αμφισβητεί. Έχουμε την επιλογή να βοηθήσουμε τα παιδιά να κατανοήσουν γιατί ένα βιολογικό χαρακτηριστικό, όπως τόσα άλλα, έχει τόση σημασία κοινωνικά. Έχουμε την επιλογή να τα βοηθήσουμε να σταθούν κριτικά στην κοινωνική διάσταση του φύλου, συμβάλλοντας έτσι και στην αποδοχή της ποικιλομορφίας τόσο του βιολογικού όσο και του κοινωνικού φύλου.
ΞΕΚΙΝΗΣΤΕ ΤΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ
Οι όροι για την έμφυλη ταυτότητα είναι πολλοί και δεν είναι σημαντικό να τις απομνημονεύσετε, ούτε εσείς, ούτε το παιδί σας. Πιο σημαντικό είναι να κατανοήσουν τα παιδιά ότι η ταυτότητα και η έκφραση φύλου είναι φάσματα και δεν χρειάζεται να φοβούνται τους ανθρώπους που βιώνουν και εκφράζουν το φύλο τους με τρόπους που δε μοιάζουν με τον τρόπο που τα ίδια βιώνουν και εκφράζουν το φύλο τους. Αυτές οι συζητήσεις που θα ξεκινήσετε αποτελούν έναν από τους τρόπους για να βεβαιωθείτε ότι το παιδί σας νιώθει άνετα να κάνει ερωτήσεις και να συζητήσει αυτά τα θέματα μαζί σας.
Μπορείτε, ακόμα, να μιλήσετε με τα παιδιά σας για τις ποικίλες πολιτισμικές ιδέες που συνδέονται με το φύλο. Ένας πολύ καλός τρόπος για να ξεκινήσετε να μιλάτε για την έκφραση φύλου και το πώς ορίζεται η αρρενωπότητα και η θηλυκότητα σε διάφορους πολιτισμούς (π.χ. αρχαία Ελλάδα).
Ακόμα, όταν βλέπετε δημόσια πρόσωπα που αμφισβητούν τις συμβατικές ιδέες για την ταυτότητα και την έκφραση φύλου, μπορείτε να ξεκινήσετε μια συζήτηση με το παιδί σας χρησιμοποιώντας τις παρακάτω προτεινόμενες ερωτήσεις:
- Ποια πιστεύεις ότι είναι συνήθως η αντίδραση όταν ένα άτομο εκφράζει στοιχεία και αρρενωπότητας και θηλυκότητας;
- Φαίνεται ότι υπάρχει δυσκολία στο να κατανοήσουμε ένα άτομο που εκφράζει το φύλο του με τρόπους που δεν έχουμε συνηθίσει. Ποια είναι η γνώμη σου;
- Έχει συμβεί ποτέ να δεις κάποιο άτομο να παρενοχλείται επειδή φέρεται περισσότερο σαν κορίτσι ή σαν αγόρι; Πώς ένιωσες; Πώς αντέδρασες;
Educators
Εκπαιδευτικοί
Μια από τις αρχές στις οποίες βασίζεται το σύγχρονο σχολείο είναι η συμπερίληψη. Αν και ο όρος αναφέρεται σε ποικίλα χαρακτηριστικά που συγκροτούν κοινωνικές ταυτότητες (εθνότητα, φυλή, κοινωνική τάξη, αναπηρία κ.α.), αυτό το κείμενο αναφέρεται αποκλειστικά στο φύλο.
Αν επιδιώκετε να βελτιώσετε το επίπεδο συμπερίληψης στο σχολείο σας ως προς το φύλο, θα βοηθούσε πολύ να έχετε κατανοήσει πληρέστερα κάποιες έννοιες που το συγκροτούν. Πιο συγκεκριμένα, την έννοια του φύλου που αποδίδεται κατά τη γέννηση και την έννοια της ταυτότητας φύλου ή έμφυλης ταυτότητας.
Έχοντας κατανοήσει σε περισσότερο βάθος τα ζητήματα αυτά, μπορείτε να βοηθήσετε και τα παιδιά να τα κατανοήσουν και να συμβάλλετε έμπρακτα όλες και όλοι μαζί στη μείωση της έμφυλης ανισότητας, στην αποδοχή της ποικιλομορφίας, στη μείωση όλων των μορφών της έμφυλης βίας και των μορφών κοινωνικού αποκλεισμού λόγω φύλου.
Ένα πρώτο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση θα μπορούσε να είναι η σκέψη για το φύλο ως ένα σύνολο βιολογικών χαρακτηριστικών, ανεξάρτητα από σύνολα πρακτικών και κοινωνικών προσδοκιών γύρω από αυτό.
Για πολλούς αιώνες, η κυρίαρχη αντίληψη για το φύλο το περιέγραφε ως μια βιολογική κατάσταση που υπαγορεύει στους ανθρώπους την κοινωνική τους δράση και τη συμπεριφορά. Δηλαδή, ως μια βιολογική αναπόδραστη μοίρα. Πάνω σε αυτή την ευρέως διαδομένη αντίληψη δομήθηκαν οι κοινωνίες, οι θεσμοί και η έννοια των δικαιωμάτων. Ποιο άτομο δικαιούται τι και μέχρι πού, βάσει του φύλου του. Ωστόσο, η βιωμένη εμπειρία των ανθρώπων ανατρέπει αυτή την απόλυτη και οικουμενική αλήθεια γύρω από το φύλο. Έτσι, το φύλο ως βιολογικό χαρακτηριστικό δεν συνδέεται καθόλου με το πώς το βιώνουμε οι άνθρωποι στη διάρκεια της ζωής μας.
Το φύλο που αποδίδεται κατά τη γέννηση, είναι η ανακοίνωση «είναι αγόρι» ή «είναι κορίτσι», εκ μέρους του ιατρικού προσωπικού. Πλέον, γνωρίζουμε ότι κατά τη γέννηση υπάρχουν και μωρά των οποίων τα βιολογικά χαρακτηριστικά φύλου δεν ταιριάζουν απόλυτα στις κατηγορίες «αρσενικό» ή «θηλυκό», βάσει των τυπικών ιατρικών κριτηρίων. Αυτό δεν αποτελεί «ανωμαλία της φύσης» ή κάποιου είδους αναπηρία. Πρόκειται για ποικιλομορφία του βιολογικού φύλου και αναγνωρίζεται ως intersex κατάσταση.
Καθώς ένα μωρό μεγαλώνει αρχίζει να κατανοεί ότι ο κόσμος γύρω του είναι και έμφυλα δομημένος. Αυτό το μαθαίνει μέσα από τις έμφυλες αναπαραστάσεις στο περιβάλλον του, μέσα από το σχολείο, μέσα από το τι του επιτρέπουν να κάνει και τι όχι (π.χ. δραστηριότητες και παιχνίδια), μέσα από τον λόγο (π.χ. τα κοριτσάκια είναι ευγενικά, τα αγοράκια δεν κλαίνε) και μέσα από τα πολιτισμικά προϊόντα της δημοφιλούς κουλτούρας (π.χ. οι ιδέες για την αρρενωπότητα και τη θηλυκότητα όπως αναπαράγονται από τη μουσική trap). Έτσι, η γνώση που αποκτά για την αρρενωπότητα και τη θηλυκότητα οφείλεται στις προσωπικές του εμπειρίες αλλά και στο τι έχει ακούσει γύρω από αυτά. Παράλληλα, συγκροτεί τη δική του, προσωπική αίσθηση για το φύλο του. Δηλαδή, αρχίζει να αναπτύσσει ταυτότητα φύλου ή έμφυλη ταυτότητα. Η έμφυλη ταυτότητα είναι ο τρόπος με τον οποίο βιώνει το φύλο του, την αρρενωπότητα και τη θηλυκότητα, όπως αυτή συγκροτείται με κοινωνικούς και πολιτισμικούς όρους. Έτσι, όταν ένα άτομο εκφράζει συμπεριφορές που αξιολογούνται κοινωνικά ότι ταιριάζουν με το φύλο το οποίο του έχει αποδοθεί κατά τη γέννηση, χρησιμοποιείται ο όρος cisgender, προκειμένου να περιγράψει τη συγκεκριμένη συνθήκη. Όταν ένα άτομο εκφράζει συμπεριφορές που αξιολογούνται κοινωνικά ότι δεν ταιριάζουν με το φύλο το οποίο του έχει αποδοθεί κατά τη γέννηση, χρησιμοποιούνται όροι όπως transgender, gender queer, non binary, gender fluid κ.α. Η έμφυλη ταυτότητα δεν είναι απαραίτητα σταθερή στο χρόνο.
Ο σεξουαλικός προσανατολισμός δεν συνδέεται με την έμφυλη ταυτότητα. Ωστόσο, αποτελεί σημαντικό χαρακτηριστικό που συνδέεται με την ευρύτερη έννοια του φύλου, ακόμα κι όταν δεν διατυπώνεται ρητά. Για παράδειγμα, όταν γεννιέται ένα μωρό και ταξινομείται ως αρσενικό ή θηλυκό, βάσει των βιολογικών του χαρακτηριστικών και μόνον, ο περίγυρός του, συνήθως, θεωρεί αυτονόητο ότι το άτομο αυτό στο μέλλον θα εκφράσει ρομαντικό ή και σεξουαλικό ενδιαφέρον για το «αντίθετο φύλο». Για παράδειγμα, όταν ένα νήπιο δείξει συμπάθεια για ένα άλλο νήπιο του άλλου φύλου, πολύ συχνά, αυτό γίνεται αντιληπτό, από τον περίγυρό του, ως έκφραση του αυτονόητου ετερόφυλου σεξουαλικού προσανατολισμού, στη βάση του φύλου που αποδόθηκε στο νήπιο κατά τη γέννηση. Αυτό αφενός εκφράζει μια προσδοκία, αφετέρου εκφράζει και μια ασυνείδητη αντίληψη που συνδέει το φύλο ως βιολογικό χαρακτηριστικό με την ερωτική επιθυμία, την αναπαραγωγή, τη γονεϊκότητα και άλλες πτυχές αυτού που ονομάζουμε ανθρώπινη σεξουαλικότητα.
Για να είναι πιο αποτελεσματική η συζήτηση γύρω από αυτές τις έννοιες, χρειάζεται ο δικός σας αναστοχασμός γύρω από το φύλο και τις ιδέες που το συγκροτούν, σύμφωνα με τις προσωπικές σας πεποιθήσεις. Μπορείτε να δώσετε λίγο χρόνο στον εαυτό σας να προκειμένου να αποκτήσετε επίγνωση και να επεξεργαστείτε τον βαθμό στον οποίο έχετε ενσωματώσει την κυρίαρχη αντίληψη ότι το φύλο αποτελεί για τους ανθρώπους μια κατάσταση απόλυτη και συγκεκριμένη, ένα σύνολο συμπεριφορών που υπαγορεύονται από τη φύση, μια αναπόδραστη βιολογική μοίρα. Επίσης, χρήσιμο θα ήταν να σκεφτείτε κατά πόσο πιστεύετε ότι υπάρχει ένα συγκεκριμένο πρότυπο αρρενωπότητας και θηλυκότητας το οποίο θα πρέπει να ακολουθεί κάθε αρσενικό και κάθε θηλυκό άτομο απαρέγκλιτα, να καταγράψετε τα χαρακτηριστικά που συγκεντρώνει και να προσπαθήσετε να αναζητήσετε έγκυρες πηγές πληροφόρησης οι οποίες να επιβεβαιώνουν ότι τα πρότυπα αρρενωπότητας και θηλυκότητας ήταν πάντα σταθερά, συγκεκριμένα και συγκεντρώνουν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που τους αποδίδετε εσείς. Αυτή η πρόταση είναι μιας μορφής debate που μπορείτε να κάνετε με τον εαυτό σας, προκειμένου να κατανοήσετε λίγο περισσότερο το ζήτημα του φύλου. Σε αυτό το πλαίσιο, μπορείτε να ανακαλέσετε στη μνήμη σας μικρές καθημερινές στιγμές μέσα στο σχολείο και στην τάξη κατά τις οποίες, συνειδητά ή ασυνείδητα, επικυρώσατε ή αμφισβητήσατε τις έμφυλες νόρμες που συνδέουν το φύλο που έχει αποδοθεί κατά τη γέννηση με την έμφυλη ταυτότητα των ανθρώπων.
Αν και οι κοινωνίες αλλάζουν με τον χρόνο και οι πολιτισμικές ιδέες που συγκροτούν την αρρενωπότητα και τη θηλυκότητα αλλάζουν και αυτές, ορισμένες αρχές παραμένουν σταθερές. Στον διαχωρισμό του φύλου ως βιολογικό φαινόμενο και στο φύλο ως κοινωνικό ρόλο, μπορεί να βοηθήσει η οπτική ότι στη μία περίπτωση μιλάμε για σώματα και στην άλλη για ρόλους, συμπεριφορές και επιτελέσεις οι οποίες σε αριθμό είναι τόσες όσες και όσοι είμαστε σε αυτόν τον πλανήτη και η «κανονικότητά» τους εξαρτάται ιστορικά από τα κοινωνικά και πολιτισμικά δεδομένα της κάθε χρονικής στιγμής.
Ο λόγος για τον οποίο χρειάζεται σήμερα να συζητάμε για το φύλο είναι ότι για πολλούς ανθρώπους παγκοσμίως, το φύλο, αποτελεί μορφή αποκλεισμού, καταπίεσης, διακρίσεων, μη εκπλήρωσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και χαρακτηριστικό που λειτουργεί περιοριστικά προς τα άτομα. Παράλληλα, οι πολιτισμικές ιδέες που συγκροτούν τους έμφυλους κοινωνικούς ρόλους δημιουργούν και αναπαράγουν μορφές σωματικής και ψυχολογικής βίας προς τα άτομα που δεν συμμορφώνονται με αυτές.
Ο τρόπος με τον οποίο επικοινωνούμε το ζήτημα του φύλου με τα παιδιά, μπορεί να είναι επικυρωτικός στα κυρίαρχα αφηγήματα για το φύλο ή να τα αμφισβητεί. Έχουμε την επιλογή να βοηθήσουμε τα παιδιά να κατανοήσουν γιατί ένα βιολογικό χαρακτηριστικό, όπως τόσα άλλα, έχει τόση σημασία κοινωνικά. Έχουμε την επιλογή να τα βοηθήσουμε να σταθούν κριτικά στην κοινωνική διάσταση του φύλου, συμβάλλοντας έτσι και στην αποδοχή της ποικιλομορφίας τόσο του βιολογικού όσο και του κοινωνικού φύλου.
Ειδικά στο περιβάλλον του σχολείου, το οποίο αναγνωρίζεται ένα από τα βασικά περιβάλλοντα κοινωνικοποίησης και ρύθμισης του φύλου (σχολικά βιβλία, δραστηριότητες, ενθάρρυνση ενασχόλησης με επιστημονικά πεδία ανάλογα με το φύλο κ.α.), είναι σημαντικό η συζήτηση για το ζήτημα του φύλου να παραμένει ανοιχτή και να είναι συνεχής. Για παράδειγμα, μπορούμε να αξιοποιήσουμε διδακτικές ευκαιρίες που δίνονται μέσα από την επίσημη διδακτική ύλη, προκειμένου να βοηθήσουμε τα παιδιά να κατανοήσουν τις έννοιες «φύλο που αποδίδεται κατά τη γέννηση» και «ταυτότητα φύλου». Το ίδιο μπορούμε να κάνουμε και όταν κάποιο παιδί προσπαθήσει να ανοίξει μια τέτοια συζήτηση ή αναφερθεί σε κάτι που είδε ή άκουσε.
Άλλωστε, η χώρα μας, ως μέλος των Ηνωμένων Εθνών, έχει συνυπογράψει τη Διακήρυξη της Icheon, η οποία αναφέρει την κρισιμότητα της ένταξης της διάστασης του φύλου σε όλο το φάσμα της εκπαίδευσης. Επομένως, η σημασία αυτής της συζήτησης υπογραμμίζεται και θεσμικά, τόσο σε παγκόσμιο όσο και σε εθνικό επίπεδο.